اختلال جنسی در بیماران MS (مولتیپل اسکلروزیس) از مشکلات شایع و تأثیرگذار بر کیفیت زندگی محسوب می‌شود. این اختلالات می‌توانند ناشی از آسیب‌های مستقیم عصبی، علائم ثانویه فیزیکی یا مشکلات روان‌شناختی باشند و غالباً به‌درستی شناسایی و درمان نمی‌شوند. در این مقاله، با استناد به منابع PubMed، به بررسی تشخیص، انواع، شیوع و درمان اختلال جنسی در بیماران MS می‌پردازیم.
انواع اختلال جنسی در بیماران MS
اختلال جنسی انواع مختلفی دارد ( مقاله کامل اختلال جنسی ) اما به طور کلی اختلالات جنسی در بیماران MS به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
اختلالات مرحله اول
ناشی از آسیب مستقیم به مسیرهای عصبی درگیر در پاسخ‌های جنسی، مانند کاهش میل جنسی، اختلال در تحریک و ارگاسم را می توان از مشکلات اولیه اختلال جنسی در بیماران MS نامید .
اختلالات مرحله دوم
مربوط به علائم فیزیکی MS مانند خستگی، اسپاستیسیته، ضعف عضلانی و اختلالات مثانه که به طور غیرمستقیم بر عملکرد جنسی تأثیر می‌گذارند.
اختلالات مرحله سوم
مربوط به عوامل روانی-اجتماعی مانند افسردگی، اضطراب، کاهش اعتماد به نفس و مشکلات در روابط بین فردی که در پی محدودیت های حرکتی ایجاد می شود را مرحله سوم اختلال جنسی در بیماران MS می نامند .
در زنان، شایع ترین مشکلات شامل کاهش میل جنسی، خشکی واژن و اختلال در ارگاسم است، در حالی که در مردان، اختلال نعوظ ( مقاله کامل تشخیص اختلال نعوظ ) و اختلال انزال بیشتر مشاهده می‌شود .
تشخیص اختلال جنسی در بیماران MS
تشخیص اختلال جنسی در بیماران MS باید به صورت چند بعدی و با همکاری متخصصان مغز و اعصاب، روان‌پزشک و در صورت نیاز اورولوژیست یا متخصص زنان انجام شود. مراحل کلیدی در تشخیص عبارت‌اند از:
مصاحبه بالینی دقیق 
بررسی دقیق سوابق بیماری، زمان شروع علائم جنسی، داروهای مصرفی (به ویژه داروهای ضد افسردگی، اسپاسم برها، و داروهای ضد درد)، وضعیت روانی، و سابقه‌ی عملکرد جنسی قبل از ابتلا به ام‌اس ضروری است. همچنین بررسی تأثیر خستگی، درد، یا اسپاستیسیته بر روابط جنسی اهمیت دارد.
پرسش نامه‌های استاندارد
Multiple Sclerosis Intimacy and Sexuality Questionnaire (MSISQ-19): ابزار متداول برای سنجش تأثیر MS بر عملکرد جنسی.
Female Sexual Function Index (FSFI) و International Index of Erectile Function (IIEF): به تفکیک برای ارزیابی در زنان و مردان.
ارزیابی‌های روان شناختی
بررسی افسردگی، اضطراب، و تصویر ذهنی از بدن ، غربالگری افسردگی، اضطراب و اختلالات خلقی با پرسش‌نامه‌هایی نظیر Beck Depression Inventory (BDI) یا Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS)، به تشخیص عوامل روان‌زاد کمک می‌کند .
معاینات فیزیکی و عصبی
برای ارزیابی میزان اسپاستیسیته، ضعف عضلانی، و درگیری عصب‌های کنترل‌کننده عملکرد جنسی . شامل ارزیابی دقیق عملکرد عصبی (رفلکس‌ها، تون عضلانی، حس‌های سطحی و عمقی) و عملکرد عروقی ناحیه تناسلی با آزمون‌هایی مانند تست ریجی اسکن یا بررسی پاسخ‌های خودکار جنسی.
آزمایش‌های تکمیلی
بررسی سطح تستوسترون آزاد و کل، LH، FSH و پرولاکتین در مردان مبتلا به اختلال جنسی پیشنهاد می‌شود تا علل هورمونی احتمالی شناسایی شود.
درمان اختلال جنسی در بیماران MS
درمان این اختلالات باید چندبعدی و فرد محور باشد و با در نظر گرفتن علت زمینه‌ای (کدام مرحله از اختلال جنسی در بیماران MS ) انتخاب شود
درمان دارویی اختلال جنسی در بیماران MS
درمان دارویی یکی از موثرترین و دردسترس ترین گزینه ها برای مدیریت اختلال جنسی بیماران MS است . درمان شامل تجویز داروهای جدید جهت بهبود عملکرد جنسی و جایگزینی داروهای بیماران که باعث اختلال در فعالیت جنسی می شوند می باشد که در ادامه به آن می پردازیم
درمان دارویی اختلال جنسی در بیماران MS برای مردان
برای اختلال نعوظ کاربرد دارند. این داروها با افزایش نیتریک اکساید و گشاد شدن عروق آلت تناسلی باعث تقویت نعوظ می‌شوند. دوز شروع برای سیلدنافیل معمولاً ۵۰ میلی‌گرم، یک ساعت قبل از رابطه است. در صورت عدم پاسخ یا عوارض، تنظیم دوز یا تغییر دارو توصیه می‌شود.
درمان دارویی اختلال جنسی در بیماران MS برای زنان
استفاده از روان‌کننده‌های واژینال بر پایه آب یا سیلیکون در صورت خشکی واژن و در برخی موارد، تجویز استروژن موضعی یا سیستمیک با نظر متخصص .
هورمون‌درمانی
در بیماران با کاهش تستوسترون، تجویز تستوسترون به صورت ژل پوستی یا تزریقی می‌تواند میل و عملکرد جنسی را بهبود دهد. پیگیری منظم برای بررسی عوارض مانند پلی‌سایتمی یا اختلالات پروستات لازم است. در برخی موارد، تجویز استروژن موضعی یا سیستمیک با نظر متخصص.
داروهای ضد افسردگی مناسب
انتخاب داروهایی مانند بوپروپیون که کمترین عارضه‌ی جنسی دارند، به جای داروهای SSRI توصیه می‌شود. قطع یا تغییر داروی ضدافسردگی باید با نظر روان‌پزشک انجام می شود .
داروهای کاهش‌دهنده اسپاستیسیته
مانند باکلوفن، برای بهبود توانایی حرکتی در حین رابطه جنسی در هر دو جنسی اثر موثر است .
تنظیم داروهای MS
در صورتی که داروی فعلی بر میل جنسی یا عملکرد جنسی اثر منفی دارد، ممکن است نیاز به جایگزینی باشد.
درمان روان‌شناختی اختلال جنسی در بیماران MS
روان‌درمانی فردی یا زوج درمانی می‌تواند در کاهش اضطراب عملکردی، افسردگی و بهبود رابطه عاطفی و جنسی مؤثر باشد.
تکنیک‌های رفتاری شناختی (CBT) برای تغییر باورهای منفی و تقویت اعتماد به نفس جنسی.
آموزش جنسی و تغییر سبک زندگی
آموزش بیمار و شریک جنسی درباره تغییرات فیزیولوژیکی و جنسی در MS بسیار مهم است. استفاده از تکنیک‌هایی مانند انتخاب زمان مناسب (مثلاً وقتی خستگی کمتر است)، پوزیشن‌های کم‌فشار، و استفاده از وسایل کمکی.
فعالیت بدنی منظم و ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، یوگا و دوچرخه‌سواری باعث کاهش خستگی و بهبود خلق می‌شوند.
ترک سیگار و الکل که هر دو عامل باعث کاهش جریان خون و افزایش اختلال نعوظ می‌شوند.
تغذیه سالم و رژیم سرشار از امگا ۳، سبزیجات، و میوه‌ها می‌تواند به کاهش التهاب سیستم عصبی کمک کند.
درمان‌های توانبخشی اختلال جنسی در بیماران MS
فیزیوتراپی تخصصی: کاهش اسپاستیسیته و بهبود هماهنگی عضلانی به بیماران کمک می‌کند راحت تر در فعالیت جنسی شرکت کنند .
تمرینات کگل: تقویت عضلات کف لگن به بهبود کنترل انزال و تقویت نعوظ کمک می‌کند ( مقاله نحوه صحیح تمرینات کگل ). تمرین روزانه ۳ ست ۱۰ تایی توصیه می‌شود.
درمان‌های مکمل و نوآورانه
مانند PRP تراپی ، اگزوزم تراپی و درمان با سلول های بنیادی که این روش های جدید با اینکه تحقیقات کمی به روی آنها انجام شده است اما از لحاظ بالینی به دلیل نتایج مثبت قابل اتکا هستند .
نتیجه گیری
اختلال جنسی در بیماران MS یکی از مهم‌ترین و البته کمتر پرداخته شده‌ترین جنبه‌های این بیماری است. تشخیص به‌موقع و استفاده از رویکرد چندرشته‌ای در درمان می‌تواند به بهبود عملکرد جنسی و کیفیت زندگی بیماران کمک شایانی کند. آگاهی‌بخشی به تیم درمانی و حذف تابوها در مورد صحبت از مسائل جنسی در بیماران MS یک ضرورت است.
منابع
Kessler, T. M., Fowler, C. J., & Panicker, J. N. (2009).
Schairer, L. C., Foley, F. W., Zemon, V., Tyry, T., Campagnolo, D., & Marrie, R. A. (2014).
Yazdani, A., Ebrahimi, N., Mirmosayyeb, O., & Ghajarzadeh, M. (2023).
Lew-Starowicz, M., & Rola, R. (2014).
Celik, D. B., Poyraz, E. Ç., Bingöl, A., Idiman, E., Ozakbaş, S., & Kaya, D. (2013).